Sınav dönemleri öğrenci ve veliler açısından oldukça önemli bir dönemdir. Bu dönemlerde zaman zaman gerginliklerin, stres ve kaygı düzeylerindeki artışların olduğuna şahit oluruz. Kimi zaman deneme sınavı sonrası, kimi zaman soru çözümlerinde yapılan yanlışlardan sonra stres düzeyinde artışın olduğunu gözlemlemek mümkün. Bu gerginlikler ve stres hem öğrenci hem de velilerin hayli endişelenmesine neden olmaktadır. Peki stresi sadece ben mi yaşıyorum? Sorusunun cevabı tabi ki hayır. Çünkü bu stresi sınava giren her aday yaşıyor. Ama her adayın stresi yaşama ve dışa vurma yöntemi birbirinden farklı olduğu için bunu bazen gözlemleyemeyebilirsiniz. Öncelikle hem velilerin hem de öğrencilerin bu süreçte süreç boyunca stres yaşamalarının normal olduğunu ve normal olmayan durumun hiç stres yaşamamaları olduğu gerçeğini kabul etmeleridir. Evet. Stres vardır ve bu son derece doğaldır. İnsan doğası gereği endişelenir, kaygılanır ve stres durumlarını yaşayabilir. Burada dikkat edilmesi gereken stresin olması değil stresin dozu ve yoğunluğudur. Bunu birkaç açıdan değerlendirmek gerekiyor. İlki hiç stresin olmadığını düşünün ve hayal edin. Eğer stres yaşamamış olsanız sizi harekete geçiren bir durum olmaz ve yaşadığınız başarısızlıklardan rahatsızlık duymamaya başlarsınız. Sizi tetikleyen ve daha iyisi olmak için zorlayan bir etken olmaz. Ama her insanda olması gerektiği düzeyde strese sahipseniz bu durum sizin çalışmalarınızı ciddiye almanıza, hata ve eksiklerinizi kapatmanızda motive olmanıza neden olduğu gibi öğrenme eyleminin gerçekleşmesinde de etkili bir rol oynar. Bu da istendik bir yoldur. Bir de stresin yoğun ve sıklıkla yaşandığını düşünelim. Bu seferde bildiklerinizi uygulamakta, hatırlamakta ve öğrenme sırasında algılarınızın keskinliğinde bir aksamaya neden olur. Yani sizin öğrenme eyleminizi olumsuz etkiler. Tüm bunlara baktığımızda öğrenci ve velilerin stresin olağan olduğunu ve bunun artması halinde başa çıkma becerileri sergilemesinin faydalı olacağını kabullenmesi gerekmektedir. Bu başa çıkma becerilerinde ise şimdi ve burada ya odaklanılmalıdır. Yani ne geçmişteki hatalarımıza takılmalı ne de sınav sonrasını düşünerek hareket etmeliyiz. Yapmamız gereken şimdi ve burada ne yapmamız gerektiği ve ne yaptığımıza odaklanmaktır.
Stres ile baş etmede stres kaynaklarını iyi tespit etmeli ve bunlardan kaçmak yerine daha çok bunları kontrol altına alabilmeyi ve baş edebilmeyi öğrenmemiz gerekiyor. İlk olarak stres kaynaklarına göz atalım. En yaygın stres kaynakları, mükemmeliyetçilik, kendimizi başkalarıyla kendimizin veya ailemizin kıyaslaması, gerçekçi olmayan hedefler belirlemek, plansız çalışmak, bir hedef belirleyememek, sınava sonuç odaklı yaklaşmak, düzenli ve istikrarlı çalışamamak, hatalarımıza karşı bakış açımızın çözüme dönük olmaması, en ufak aksaklık veya başarısızlıkları aşırı genellemek gibi pek çok stres kaynağı vardır. Stresin öğrenci ve velide algılanışı birbirinden farklılık gösterebilir. Bu farklılıklar beklentilere göre değişmektedir. Eğer sınavı hayatın merkezine aldılarsa bu durumda her şey sınavın gölgesinde kalır ve sınav dışında bir konu konuşamayan, sadece testlerle kendisine ve çevresine değer verme eğilimine başlayan kişiler olunabilir. Ayrıca stres birikimli olarak ilerler. Yani bir olay yaşandığında o olaya ilişkin yaşanılan stres düzeyi veya tepkiler bir sonraki stresli olayda verdiğimiz tepkinin artmasına neden olur. Stres kaynaklı bu tepkiler ne kadar büyük olursa sadece kendimize değil, sosyal yaşantımıza ve diğer insanlarla olan ikili ilişkilere de olumsuz etki eder. Stres her insanda farklı şekillerde belirgin bir hal alabilir. Bazı kişiler stres durumunda çok gergin, tedirgin, elleri ayakları titreyen, tırnaklarını yiyen, dudaklarını ısıran, avuçları terleyen, geceleri uyuyamayan, kâbus gören, duygularını yönetemeyen bir halde görülebilir. Bazı kişilerde ise içe kapanma, olaylardan ve kişilerden uzaklaşma ve pes etme, mücadele etmeme gibi çeşitli durumlarda kendini gösterebilir. Bu nedenle stres ile baş etmek önemlidir. Pek çok olay stresi tetikleyici olabilir. Sosyal bir varlık olan insan kendi kontrolü dışında gelişen olaylardan dahi stres yaşayabilir. En belirgin tetikleyici unsuru ise belirsizliktir. Belirsizliğin hâkim olduğu durumlarda stres artar. Ayrıca insanın kendine güven sorunu yaşaması da stresi artıran bir diğer etken ve tetikleyicidir.
Strese sebep olan pek çok durumdan bahsettik. Peki öğrenciler sınav döneminde yaşadıkları stresin etkisinden nasıl kurutulacaklar? Daha önce de belirttiğimiz gibi stres belirsiz ortam ve durumlardan etkilenir. Böyle durumlarda yoğunlaşır. Sınava hazırlanan bir öğrencinin stres kaynağı genellikle çalışmalarının sonucunda bir hedefe ulaşıp ulaşamayacağı düşüncesi, zamanı yönetememe ve istenilen düzeye ulaşamama gibi sebepler olabiliyor. Bu durumun yani belirsizlikten kaynaklı stresi azaltmanın yollarından birisi zamanı etkili kullanabilme ve doğru bir plan hazırlayabilmedir. Aslında doğru bir plan hazırlamak zamanı etkili kullanmada önemli bir paya sahiptir. Planımız ne kadar gerçekçi ne kadar uygulanabilir ve ne kadar kişisel olursa o kadar başarılı oluruz. Ayrıca uygulanabilir bir program demek zamanı doğru kullanmak ve planda belirtilen tüm çalışmalara vakit ayırmak anlamına gelir. Bu durumda belirsizlikleri ortadan kaldırdığı gibi stres düzeyimizin azalmasına ve onu kontrol altına almamıza neden olur. Böylece istenilen başarıyı göstermede ve verimli çalışmada en önemli eşiklerden birisini aşmış oluruz. Ayrıca kaygılarımızı azaltmak için sadece çalışmalarımız için plan hazırlamak değil bunun yanında beden sağlığımızı da korumaya yönelik birtakım faaliyetlerde bulunmalıyız. Özellikle sınav hazırlık süreçlerinde saatler boyu aynı masada oturarak ders çalışan, deneme çözen öğrencilerin fiziksel olarak hareket edebilecekleri aktivitelere de ihtiyaçları vardır. Fiziksel aktiviteler vücutta kan dolaşımının sağlıklı bir şekilde hareket etmesini sağlar. Bu nedenle yürüyüş yapmak veya dışarı çıkma ihtimalimizin olmadığı zamanlarda ev içinde dolanmak fiziksel hareketlerin sağlanması açısından önemlidir. Çalışma sırasında nefes egzersizleri yaparak anlık rahatlamalarda sağlayabiliriz. Özellikle deneme sınavlarında sınav sırasında kaygı düzeyimiz yoğunlaşabilir bu durumda soru çözümüne kısa bir ara verip nefes egzersizleri yaparak rahatlayabiliriz. Bunu deneme dışında evde yaptığımız çalışmalar sırasında yoğun bir çalışma yaparken aralarda bu egzersizlere başvurursak çalışma sırasında da bizim rahatlamamıza ve en nihayetinde kaygılarımızda biraz daha azalma görülmesine katkı sağlar. Bu bahsettiklerimiz daha çok kendi imkanlarımız ile yapabileceğimiz çalışmalardı. Bunların dışında sınav hazırlık sürecinde sosyal desteğinde olması stres ve kaygı düzeyimizde belirgin azalmalara sebep olacaktır. Bu sosyal destek daha çok sosyal ilişkiler olarak adlandırılabilir. Yani yanında kendimizi iyi hissettiğimiz, birlikte iken kafamızın dağıldığı ve sınav stresinden kısa bir sürede olsa uzaklaşabildiğimiz yakınımız, arkadaşımız veya aile bireylerimiz ile zaman geçirerek onlarla konuşmak, rahatlamak bizi iyi hissettirecektir. Bu iyi hissetme hali sonrasında yapılan çalışmalarda verimin artmasına katkı sunacaktır.
Veliler İçin Stresle Başa Çıkma Yöntemleri
Sınav stresinden bahsederken bu konuya sadece öğrenciler değil veliler de dahil olmaktadır. Belki de veliler öğrencilerden daha fazla sınav kaygısını yaşamakta ve bu dönemde stres düzeylerinde artış görülmektedir. Veliler için işin biraz daha zorlu olduğunu söylesek yanlış olmaz. Bu dönemde velilerin çocukları ile olan ilişkilerinde ve yaklaşımlarında empatik olmaları önemlidir. Öncelikle çocuklarını hem sınava hazırlanan bir öğrenci hem de ergenlik döneminde olan bir birey olarak ele alıp ona göre değerlendirme yaparlar ve bir yaklaşım sergilerlerse daha gerçekçi olurlar. Sınav sistemi, eğitim, okullar, meslekler her biri çok ciddi değişime uğradı. Dolayısı ile velilerin öğrencilikle ilgili deneyimleri daha çok kendi öğrencilik yıllarından gelmektedir. Bu durum eğer değişen sistemi incelemeden tutum olarak çocuklara yansıtılırsa veliler ile çocukları arasında çatışma kaçınılmaz olacaktır. Belki de şu anda var olan çatışmaların pek çoğu bu sebeple yaşanmaktadır. Bunun için çocuklarını sadece sınav hazırlık öğrencisi olarak değil ergenlik döneminde bir kimlik arayışı ve gelişimi içinde kendisini bir birey olarak ispatlama çabasında olan birisi gibi görüp yaklaşmaları daha empatik bir yaklaşım olacaktır. Yine velilerin stres düzeylerini azaltabilmeleri için kendilerine zaman ayırmaları da gerekmektedir. Kendilerine ayırdıkları zaman çocuklarına ve ailesine ayıracakları zamanın daha kaliteli geçmesine neden olur. Bu nedenle yürüyüşler yapabilir, hobi geliştirebilirler, arkadaş grupları ile etkinlikler düzenleyip bu etkinlikleri belli aralıklarla sürdürebilirler. Bu yöntemler velilerin iş veya gündelik hayatın getirmiş olduğu stresi en aza indirmelerinde etkili olduğu gibi aile içi iletişim ve ilişkilerde de bir iyileşmenin olmasında etkilidir. Mevcut durumların üzerine bir de çocuklarının sınav dönemi stresinin eklenmesiyle gerginlik artabilir ve bu gerginlik aile içi iletişimde kendini gösterebilir. Aile içinde olağan küçük olayların bile krize dönüşmesinde de etkili olabilir. Tüm bunların büyümeden kontrol altına alınabilmesi önemlidir. Bu durum kriz yönetimi konusunda belirli bir beceriye sahip olmayı gerektiriyor. Bunun için öncelikle yaşanan olumsuzluklarda sakin kalabilmeye çalışılmalı ve anlık sinirlenmelerle istenmeyen söylemlerden uzak durulmalıdır.
Ortak Aktiviteleriniz Olsun
Genellikle sınav dönemlerinde hem veliler hem de öğrenciler yapmak istedikleri pek çok şeyi ertelerler. Sınav sonrasına erteleyip önceliklerini tamamen sınav yaparlar. Sınavın öncelikli olması gereklidir. Ancak sınava hazırlık boyunca da tamamen her şeyden uzaklaşmamak gerekiyor. Veli ve öğrencilerin ailecek bir şeyler yapmaları, keyif aldıkları bir etkinlik, bir gezi, bir toplu yemek gibi bir arada zaman geçirmeye yönelik girişimlerde bulunulabilir. Öğrencilerin sınava hazırlıkta zorlu bir süreçten geçtiklerinin farkına vararak velilerinde onlar ders çalışırken kitap okuma gibi onlara moral olarak destek olabilecek etkinlikleri yapmalarında fayda vardır. Bu etkinlikleri yaparken öğrencilerin stres ve gerginlik yaşamamaları, etkinlik sırasında dahi akıllarının derste kalmaması ve anı yaşamaktan uzaklaşmamaları için çalışma planlarında belirli zamanları kendileri veya aileleri ile etkinlik ve çeşitli rahatlatıcı faaliyetlere ayırmaları daha sağlıklı olur.
Sınavlar artık sadece bilgiyi ölçmüyor. Bunun yanında bazı konularda öğrencilerin bazı gereklilikleri yerine getirebilmesi de ölçmenin güvenirliği açısından önemlidir. Sınavlarda bilginin yanında sınav psikolojisini yönetmek, stres ve kaygı ile baş edebilmek, LGS için zaman yönetimi, kriz yönetimi ve soru mantığına uygun çalışmalar geliştirebilmek gibi pek çok değişkenlerinde etkili olduğunu unutmamak gerekiyor. Bunun içinde çalışmalarımızın yanında motivasyonumuzu koruyucu ve artırıcı çalışmaları yapmaya özen göstermek gerekiyor. Bu konuda kendini yeterince motive olmuş, sınav psikolojisine bürünmüş gibi hissedemeyen öğrencilerinde uzman desteği almaları önemlidir. Özellikle normal yaşantısında bir kaygı, anksiyete durumu olan öğrencilerin bu süreçte kesinlikle LGS öğrencilerinin psikolojik yardım ve danışmanlık hizmetine başvurmaları gerekiyor. Bu hizmetle birlikte sınav hazırlık sürecinde daha kendinden emin ve motive olmuş halde çalışmalarına başlayabilirler. Ayrıca bu dönemde önemli olan bir diğer nokta ise kaynaklar ve kaynakların güvenilirlik durumlarıdır. Sınava hazırlıkta doğru kaynak ve araçların kullanılması bu sürecin verimli bir şekilde atlatılmasında etkilidir. Bunun için son zamanlarda Millî Eğitim Bakanlığının hazırlamış olduğu örnek sorulara bakılarak çalışmalara yön verilebilir. Bu kaynaklara ücretsiz erişim sağlayarak çalışmaların daha doğru yapılması ve eksik konuların tamamlanması sağlanabilir. Sınavlara hazırlıkta bu alanda deneyimli ve uzman kişilerden, kaynaklardan sınava ilişkin nasıl bir taktik ve yol izleneceği ve strateji geliştirileceğine ilişkin bilgilerin alınması da önemlidir. Sınav sistemine dair tecrübeler ve bu tecrübeler doğrultusunda yapılan yönlendirmeler öğrencilerin hedeflerine daha kısa yoldan ulaşmalarında katkı sağlayabilirler. Bilgileri edinmenin yanında bu bilgilerin kullanımı konusunda öğrenciye destek sunabilecek çeşitli danışmanlık hizmetlerinden faydalanabilirler. Özellikle öğrencilerin doğru hedef belirlemeleri konusunda sağlıklı bir kaynaktan destek almak çok önemlidir. Hedefin doğru belirlenmesi ve öğrencinin bu hedefi içselleştirmesi çok önemlidir.
LGS hazırlıkta LGS sınav stresi yönetimi için öncelikle odağımızı şimdi ve burada ya yoğunlaştırmamız gerekiyor. Sınavın sonucu değil mevcut duruma odaklanmayı öğrenmeliyiz. Planlı çalışmayı bir alışkanlık haline getirmeli ve bunu haftalık güncelleyerek eklemeler ve değişimlerle yenilemeliyiz. Bu durum bizim verdiğimiz emeklerin karşılığını almamızda ve çalışmalarımızın başarıya ulaşmasında etkili olacaktır. Böylece sınav stresine neden olan en önemli faktörlerden birisi olan belirsizlik durumu ortadan kalkmış olur. Öğrenci ve velilerin stres yönetimi konusunda kendilerine bireysel ve ortak etkinlikleri yapacakları bir zaman ayırmaları gerekmektedir. Stres ile baş etmede aldığımız tüm tedbirlere rağmen yine de baş etmede zorlanıyor veya stres düzeyimizde hızlı bir artış oluyorsa bir uzmandan destek almak önemlidir. Uzman destekleri konusunda ön yargılı olunmamalıdır. “Benim uzmana ihtiyacım yok, hiçbir faydası olmaz, ne gerek var” gibi. Ayrıca stres düzeyimizde artış varsa bunu ertelemeden bir an önce uzman desteğine başvurulabilir. Bu desteğin geciktiği her gün öğrencilerin sınav hazırlığı için verdikleri emek ve çabalarda karşılığını tam olarak görmeleri de riske girebilir.
Toparlayacak olursak stresle baş etmek LGS hazırlıkta stres azaltma teknikleri önemli bir noktadır. Stres ve kaygılar öğrencilerin sınav performanslarını düşürebildiği için bu konuda baş etme becerilerini gösterenler sınav öncesinde derslerini çalışırken ve denemelerini çözerken sınav anında ise öğrendiği bilgileri hatırlamada zorluk yaşamazlar. Özelde LGS hazırlığı olsa da stres yönetimi konusunda geliştirilebilecek bir beceri sağlıklı uzun vadeli planlar yapmamızda bize yardımcı olur. Şu unutulmamalı ki LGS eğitim hayatı boyunca karşılaşacağımız sınavlardan ilkidir. Burada edindiğimiz her olumlu tecrübe ilerleyen dönemlerde gireceğimiz sınavlarda ve çalışmalarımızda bize katkı sağlayacaktır. Yapılan çalışmaların anlık ve günü kurtarma amacıyla planlanmaması ve daha uzun vadeli bir hedef ve başarının temellerini atmaya dönük bir çalışma olmasına önem vermelidir. Stres günlük hayatın bir parçası haline gelmiştir. Yetişkinlerde yoğun iş temposu, öğrencilerde sınav hazırlıkları streslerini artırmaktadır. Bu stres halinden belli sürelide olsa uzaklaşmak önemlidir. Bunun için veliler ve öğrencilerin birlikte çeşitli etkinliklerle bir arada bulunmaları, gezmeleri, ailece film izleme günleri, oyun oynama, hobiler geliştirme gibi çalışmaları yapmaları ev ortamında huzuru sağlayacak ve stresin evde çalışma ve dinlenme ortamında etkisini azaltacaktır. Bu da LGS döneminde aile içi iletişim yöntemleri ile mümkün olabilir. Huzur ortamı çalışmaların veriminin artmasına neden olduğu gibi başarıya ulaşmada da kolaylıklar sağlayacaktır. Unutmayın başarı huzur ve disiplinin olduğu yerde oluşur.
Tüm öğrencilerimize çalışma ve sınavlarında başarılar dilerim.
